Yaz aylarında güneşin zararlı UV ışınlarından korunmak için kullandığımız güneş kremleri, cilt sağlığımız için vazgeçilmez olsa da, deniz ve okyanus ekosistemleri üzerinde ciddi olumsuz etkilere neden olabiliyor.
Son yıllarda yapılan bilimsel araştırmalar, güneş kremlerinin içerdiği bazı kimyasalların su altı yaşamını tehdit ettiğini ortaya koyuyor. Özellikle mercan resifleri ve diğer deniz canlıları, bu kimyasalların etkilerine karşı oldukça savunmasız. Peki, güneş kremleri deniz ekosistemini nasıl etkiliyor, hangi kimyasallar sorun yaratıyor ve bu konuda neler yapabiliriz?
Güneş Kremlerinin Deniz Ekosistemine Etkisi
Güneş kremleri, UV ışınlarını emerek veya yansıtarak cildimizi koruyan kimyasal ve mineral filtreler içerir. Ancak bu kimyasallar, denize girdiğimizde veya duş alırken suya karışarak deniz ekosistemine ulaşır. İşte güneş kremlerinin deniz yaşamı üzerindeki başlıca etkileri:
Mercan Resiflerinin Beyazlaması (Ağarması)
Mercan resifleri, okyanusların "yağmur ormanları" olarak adlandırılır ve binlerce deniz canlısına ev sahipliği yapar. Ancak güneş kremlerinde yaygın olarak kullanılan oksibenzon (oxybenzone) ve oktinoksat (octinoxate) gibi kimyasal UV filtreleri, mercanlar üzerinde toksik etkiye sahiptir. Bu kimyasallar, mercanların fotosentez yapma yeteneğini engelleyerek beyazlamasına (ağarmasına) neden olur. Beyazlayan mercanlar, zamanla ölür ve bu durum tüm deniz ekosistemini olumsuz etkiler.
2016 yılında yapılan bir araştırma, oksibenzonun mercan larvaları üzerinde toksik etki yaratarak onların gelişimini engellediğini ortaya koydu. Ayrıca, bu kimyasalın 1 ppt (trilyonda bir) konsantrasyonlarda bile mercanlar için zararlı olduğu belirlendi.
Deniz Canlılarının Üreme Sistemlerine Zarar
Güneş kremlerindeki kimyasallar, deniz canlılarının hormonal dengesini bozabilir. Özellikle endokrin bozucu özellik gösteren bu maddeler, balıkların ve diğer su canlılarının üreme sistemlerini olumsuz etkileyebilir. Bu durum, deniz popülasyonlarının azalmasına ve biyolojik çeşitliliğin zarar görmesine yol açabilir.
Yapılan çalışmalar, oksibenzonun balıklarda dişi özelliklerinin artmasına ve üreme kapasitelerinin azalmasına neden olduğunu göstermiştir.
Mikroplastik Kirliliği
Bazı güneş kremleri, içerdikleri mikro plastiklerle deniz kirliliğine katkıda bulunur. Bu küçük plastik parçacıklar, deniz canlıları tarafından yutulur ve besin zincirine karışarak insan sağlığını da tehdit edebilir. Mikroplastikler, deniz ekosisteminde uzun süre kalır ve doğal yaşamı olumsuz etkiler.
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), her yıl yaklaşık 14.000 ton güneş kremi kimyasalının denizlere karıştığını tahmin etmektedir.
Hangi Kimyasallar Sorun Yaratıyor?
Güneş kremlerinde yaygın olarak kullanılan ve deniz ekosistemi için zararlı olan başlıca kimyasallar şunlardır:
Oksibenzon (Oxybenzone): Mercanların beyazlamasına ve ölümüne neden olur. Ayrıca endokrin bozucu özellik gösterir.
Oktinoksat (Octinoxate): Oksibenzon gibi mercanlar için toksiktir ve hormonal dengeyi bozar.
Parabenler: Koruyucu olarak kullanılan bu kimyasallar, deniz canlılarının üreme sistemlerine zarar verebilir. Mikroplastikler: Su kaynaklarını kirleterek deniz canlılarının yaşamını tehdit eder.
Mikroplastikler: Su kaynaklarını kirleterek deniz canlılarının yaşamını tehdit eder.
| Aminobenzoate | Para-aminobenzoic acid (PABA) 2-Ethylhexyl 4-(dimethylamino)benzoate Ethoxylated ethyl-4-aminobenzoate |
| Benzophenones | 2-hydroxy-4-methoxybenzophenone 2-hydroxy-4-methoxybenzophenone-5-sulfonicacid 2,2'-dihydroxy-4-methoxybenzophenone Hexyl 2-[4-(Diethylamino)-2-hydroxybenzoyl]benzoate Bis-(diethylaminohydroxybenzoyl benzoyl) Piperazine (BDBP) |
| Cinnamates | Isopentyl 4-Methoxycinnamate 2-Ethylhexyl 4-Methoxycinnamate 2-Ethoxyethyl 4-Methoxycinnamate 2-ethylhexyl 2-cyano-3,3-diphenyl-2-propenoate |
| Slicylates | Benzyl salicylate 2-ethylhexyl salicylate Homomenthyl salicylate |
| Triazine Türevleri | 2,4,6-trianilino-(p-carbo-2'-ethylhexyl-1'-oxy)-1, 3,5-triazine 4,4-{[6-[I[(1, 1-dimethylethyl)amino]carbonyl]phenyl]amino]-1,3-5-triazine-2,4-diyl]diimino}bis-, bis(2-ethylhexyl)ester 2,4-bis {[4-(2-ethyl-hexyloxy)-2-hydroxy]-phenyl]-6-(4-methoxyphenyl)-(1,3,5)-triazine 2,4,6-tri([1, 1'-biphenyl]-4-yl)-1,3,5-triazine (ТВРТ) 3,3'-(1,4-phenylene)bis(5,6-diphenyl-1,2,4-triazine) |
| Camphor Türevleri | 4-Methylbenzylidene Camphor Benzylidene Camphor Sulfonic Acid Camphor Benzalkonium Methosulfate Terephthalylidene Dicamphor Sulfonic Acid |
| Diğer Organikler | 1-(4-tert-butylphenyl)-3-(4-methoxyphenyl)propane1,3-dione 2-phenylbenzimidazole-5-sulphonic acid (PBS) Disodium Phenyl Dibenzimidazole Tetrasulfonate Drometrizole Trisiloxane Methylene Bis-benzotriazolyl Tetramethylbutylphenol |
| Inorganikler | Titanium Dioxide Zinc Oxide |
Tablo1. Güneş koruyucular ve kişisel bakım ürünlerinde UV koruyucu olarak kullanılan kimyasallara örnekler.
Ne Yapabiliriz? Çözüm Önerileri
Deniz ekosistemini korumak için güneş kremi seçiminde daha bilinçli davranabilir ve doğa dostu alternatiflere yönelebiliriz.
Reef-Safe (Mercan Dostu) Güneş Kremleri Tercih Edin
Reef-safe olarak etiketlenmiş güneş kremleri, oksibenzon ve oktinoksat gibi zararlı kimyasallar içermez. Bunun yerine, inorganik bileşik olan, çinko oksit (zinc oxide) veya titanyum dioksit (titanium dioxide) gibi mineral filtreler kullanır. Burada dikkat edilmesi gereken, nano olmayan ibareli yani, partikül boyu 100 nanometreden büyük olan çinko oksit ya da titanyum dioksit kullanılan ürünleri tercih etmek olacaktır. Bu mineraller, cilt üzerinde fiziksel bir bariyer oluşturarak UV ışınlarını yansıtır ve deniz ekosistemi için daha güvenlidir.
Doğal ve Organik Ürünler Kullanın
Doğal içerikli ve organik sertifikalı güneş kremleri, sentetik kimyasallar yerine bitkisel bazlı bileşenler içerir. Bu ürünler, hem cilt sağlığı hem de çevre için daha güvenli bir seçenektir. Koruyucu Giysiler ve Aksesuarlar Kullanın Güneş kremi kullanımını azaltmak için UV korumalı giysiler, şapkalar ve gözlükler tercih edebilirsiniz. Bu yöntem, hem cildinizi korur hem de deniz ekosistemine zarar vermez.
Bilinçli Tüketim ve Farkındalık
Satın aldığınız ürünlerin içeriklerini okuyarak çevreye zararlı kimyasallar içermeyen seçeneklere yönelebilirsiniz. Ayrıca, güneş kremi kullanırken denize girmeden önce ürünün cilt tarafından emilmesini beklemek, kimyasalların suya karışma riskini azaltabilir.
Yasal Düzenlemeleri Destekleyin
Bazı ülkeler (Hawaii, Palau, ve Key West gibi), oksibenzon ve oktinoksat içeren güneş kremlerinin kullanımını yasaklayan yasalar çıkarmıştır. Bu tür yasal düzenlemelerin yaygınlaşmasını desteklemek, deniz ekosisteminin korunmasına katkıda bulunabilir.
Sonuç
Güneş kremleri, cilt sağlığımız için önemli olsa da, deniz ekosistemi üzerindeki etkilerini göz ardı etmemeliyiz. Bilimsel araştırmalar, özellikle oksibenzon ve oktinoksat gibi kimyasalların mercan resiflerine ve diğer deniz canlılarına ciddi zararlar verdiğini ortaya koyuyor. Bu nedenle, doğa dostu ve reef-safe ürünler tercih ederek hem kendimizi hem de deniz yaşamını koruyabiliriz.
Unutmayalım ki, sağlıklı bir gezegen, hepimizin ortak sorumluluğudur. Denizlerimizi korumak için bugünden harekete geçelim ve güneş kremi seçimlerimizde daha duyarlı olalım. Çünkü doğa, bize emanet!